احکام وقف – استفتائات امام خمینی (قدس سره)
بسم الله الرحمن الرحیم
احکام وقف - استفتائات امام خمینی -ره-
پدیدآورنده :خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران،
1279 - 1369
محل نشر :تهران
ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)
زمان (شمسی) :1392
شرایط صحت وقف
[سؤال 8038] 4239
بسمه تعالی
دفتر محترم حضرت آیت الله العظمی حاج آقا روح الله خمینی رهبر کبیر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی
این جانب اهل پشتکوه یزد، از کشاورزان آن محل، تنها دارایی و مایملک خود که عبارت از یک طاق از شانزده طاق قنات مزرعه خلیل آباد، بوده است. بر اثر ناراحتی و گرفتاری و کسالت اقدام به وقف کردن آن نموده ام. در وقف نامه قید گردید که صیغۀ وقف جاری شده، ولی قید این که به تصرف وقف داده شده باشد، نشده است. الحال به علت این که دارای عیال و اولاد بوده و عمل انجام شده باعث محرومیت آنان شده از عمل خود پشیمان و می خواهم اجازه فرمایند؛ با توجه به این که مورد وقف به تصرف وقف داده نشده، عمل انجام شده صحیح نبوده و می توان از آن عدول نمود یا خیر؟ نظر مبارک خود را اعلام فرمایند.
بسمه تعالی، مجرد صیغۀ وقف، بدون تحویل آن، کافی نیست و در خصوصیات مورد سؤال به مسئولین ذی ربط مراجعه شود.
[سؤال 8042] 4242
بسمه تعالی 25 / 3 / 1361
محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، دام ظله العالی
در شانزده سال گذشته، مردم زمینی موات به مسافت پانصد متر را جهت قبرستان مسلمین تعیین، و حدود آن را مشخص و به تصرّف درآوردند، و از آن جایی که در آن موقع آب لوله کشی موجود نبوده، یک حلقه چاه در این زمین حفر نمودند. و بر روی این زمین غسال خانه و حسینیه ساخته شده و چندین میت در این زمین دفن گردیده است. بعد از چهار سال که زمین نامبرده در اختیار عموم مسلمین بوده، شخص مستکبری ـ که در آن زمان رئیس خانۀ انصاف بوده ـ با توسل به زور قسمتی از این زمین را اشغال کرده و مقاومت مردم روستا را نادیده گرفته و درختان لیمو در این زمین اشغالی کاشته است.
از آن جایی که جمعیت این روستا چهار الی پنج هزار نفر می باشد و در آینده نزدیک به زمین مذکور احتیاج مبرمی خواهد بود و در جای دیگر زمین جهت قبرستان یافت نخواهد شد، تکلیف مردم این روستا چیست؟
و در صورتی که زمین اشغالی پس گرفته شود، خشکانیدن درختان این زمین جایز است یا خیر؟ والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
بسمه تعالی، در فرض مرقوم، زمین ذکر شده قبرستان متعلق به اهالی محل است و کسی حق ندارد تمام یا قسمتی از آن را به خود اختصاص دهد و صاحب درخت ها حق ندارد درخت ها را در زمین قبرستان باقی بگذارد.
موارد مصرف وقف
[سؤال 8092] 4274
بسمه تعالی
1. باغ وقفی که مخروبه شده است و چراگاه گلّه و حیوانات قرار گرفته و در زمین این باغ، درخت های صحرایی سبز شده است که بعضی از آن ها دارای ثمر هستند و مردم از چوب آن درخت ها برای ساختن منزل و سوخت و همچنین از ثمر آن ها استفاده می کنند، این استفاده ها چه صورت دارد؟ آیا باید آن ها را بفروشند و به مصرف روضه خوانی برسانند و یا این که لازم نیست و استفاده از آن ها هم اشکالی ندارد؟
بسمه تعالی، مربوط به وقف است و باید زیر نظر متولّی شرعی، در جهت وقف صرف شود.
2. شخصی از دنیا می رود و وصیت می کند یک مقدار از اموالش برای نماز و روزه باشد و در ضمن، همین شخص متوفی اهل ربا و سود بوده است که هرگاه کسی محتاج او می شد، قرض او همراه با ربا بوده است و دیگر این که وجوهات هم نمی پرداخته؛ آیا از این مقدار اموال بایست وجوهات و یا این که رد مظالم اخراج شود یا خیر؟
بسمه تعالی، باید اوّلاً دیون او که از جملۀ آن، وجوه شرعیه و مظالم عباد است، داده شود و در باقیمانده به وصیت عمل شود و وصیت در ثلث نافذ است.
3. شخصی است که وصیت کرده یک قطعۀ باغ برای خودم باشد و ثمن او به مصرف نماز و روزه ام رسانده شود و تولیت این کار را بر عهدۀ یک نفر از روحانیون می گذارد و بعد از وفات شخص موصی، شخص متولّی آن باغ را به فروش می رساند و مشتری خریداری می کند که در سه قسط بپردازد، در طول سه سال و بعد از خرید، یک قسط به شخص متولّی می پردازد ولی در حال حاضر متولّی ـ که آقای روحانی باشد ـ وفات کرده است و شخص خریدار دو قسط بدهکار است و الآن متحیّر است به چه کسی تحویل دهد و در ضمن مشروط به این است که هر کس این پول را تحویل گرفت باید قبالۀ شخص خریدار را امضا و تأیید کند؛ آیا تکلیف چیست؟
بسمه تعالی، باید کسی برای این کار از طرف حاکم شرع (مجتهد جامع شرایط) تعیین شود.
[سؤال 8096] 4278
بسمه تعالی
حضور محترم نایب الامام، امام خمینی، دامت برکاته
1. شخصی در یک صد سال پیش، اجارۀ باغی را وقف روضه خوانی کرده است. با توجه به شرایط امروزه، در آن حسینیه که وقف شده، برادران جوان دست به فعالیت هایی زده اند و یک دوره کلاس معارف اسلامی برقرار نموده اند، و همچنین برادران بسیج، در آن جا پست می دهند و برای جزوه نمودن درس ها، با کمبود بودجه مواجه شده اند. آیا می توان از پولی که وقف روضه خوانی است، در رابطه با این کار استفاده شود؟
بسمه تعالی، باید بر طبق وقف نامه عمل شود.
[سؤال 8097]
2. مستحضر هستید که ادارۀ اوقاف، هر سال به مدت ده شب، در بعضی از حسینیه ها روضه خوانی می کند. آیا می شود پولش را گرفت و خرج حسینیه، و یا غذا دادن در روز عاشورا کرد؟
بسمه تعالی، چنانچه برای روضه خوانی وقف شده باشد، باید به مصرف مزبور برسد، و اگر برای مطلق خیرات وقف شده باشد، می توانند در امور خیر دیگر نیز مصرف کنند.
[سؤال 8101] 4282
بسمه تعالی
محضر حضرت آیت الله امام خمینی، مدّ ظله العالی
مرتعی در ییلاق نور مازندران است که به نام وقف معرفی شد؛ و احشامی که در او تعلیف می کند، سالیانه مبلغی به عنوان عوارض به روستای سراسب نور می دهند برای مخارج عزاداری خامس آل عبا. آیا این عوارض، گرفتنش برای احیای مسجد و حمام روستایی که مردمش مستضعف هستند جایز است؟ نظر حضرت عالی را اعلام فرمایید شرعاً.
بسمه تعالی، اگر به طریق شرعی وقف شده، باید به همان نحو که قبلاً عمل می شده عمل نمایند.
[سؤال 8108] 4287
بسمه تعالی 6 / 10 / 1361
محضر مرجع عظیم الشأن و زعیم عالی قدر جهان اسلام، حضرت نایب الامام، امام خمینی، روحی له الفداء، سلام علیکم، با عرض معذرت از این که چند لحظه ای مصدع اوقات آن رهبر والا مقام می شویم، محترماً معروض می داریم:
در یکی از روستاها قناتی است که آب آن وقف اولاد ذکور است و قسمتی از آب آن را در گذشته وارد لوله کشی روستا کرده و مورد استفادۀ عموم اهالی است و من جمله آموزگاران ما نیز که تقریباً تمامی آن ها غیر بومی هستند، از این آب استفاده می کنند، لکن عده ای از اولاد ذکور محقّ در وقف نامه راضی به استفاده از این آب نیستند. استدعا داریم سریعاً در این باره اعلام نظر فرموده، تا معلمین ما تکلیف شرعی خود را در این مسأله بدانند. والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
بسمه تعالی، تمام آب اگر بر اولاد ذکور وقف شده، باید متصرف، رضایت تمام موقوف علیهم را جلب نماید و یا فقط به سهم کسانی که رضایت دادند، اکتفا نماید.
[سؤال 8115] 4293
بسمه تعالی
دفتر بلند آستان حضرت آیت الله العظمی نایب الامام، امام خمینی، مدّ ظله العالی
احتراماً، نخست درودها و تحیات مخلصانۀ ما مردم دهکدۀ کرّاب سبزوار را حضور زعیم عالی قدر معروض دارید، در ثانی استفتائیه زیر را گزارش فرمایید تا بذل عنایت فرموده با فتوای واجب الاتباعشان ما را به طریق صواب هدایت نموده از سردرگمی رهایی بخشند.
در دهکدۀ کرّاب موقوفاتی وجود دارد که گرچه در رژیم منفور طاغوتی گذشته، در شرف از بین رفتن بود؛ اما اکنون به یاری خداوند و همت مردم با تجدید اجاره ها حدود شصت تا هفتاد هزار تومان عایدی سالانه دارد. از این مبلغ حدود ده هزار تومان آن طبق وصیت واقفان باید در جهت مخارج حمام و مسجد و مزار خرج شود و ما بقی به صورت شام و نهار دادن به مردم صرف گردد. چون از سویی اهالی خرج کردن اجاره را در طریق اطعام عبث و بی نتیجه می دانند و از طرفی دهکده فاقد درمانگاه، حسینیه، جاده، برق و سرمایۀ کافی جهت لایروبی قنات است؛ آیا متولیان می توانند اجاره ها را در طریق رفع این احتیاجات مبرم و مفید خرج کنند یا باید طبق وصیت واقفان با شام و نهار و اطعام مردم، مبالغ مال الاجاره را مسرفانه از بین ببرند. ضمناً خواست موقوفٌ علیهم کلاً این است که اجاره ها در جهت رفع احتیاجات عمومی به مصرف برسد و همه این مطلب را در مجالس روضه خوانی تأیید کرده اند. همگی از محضر مبارک امام التماس دعا داریم.
بسمه تعالی، باید بر طبق وقف عمل شود و اطعام، اسراف نیست.
تولیت وقف
[سؤال 8454] 4575
بسمه تعالی
محضر مبارک حضرت مستطاب آیت الله العظمی امام خمینی مدّ ظله العالی
محترماً به عرض می رساند: زمینی است مزروعی که پنجاه سال قبل وقف گردیده که منافع آن به وسیلۀ تولیت آن برنج خریداری و در شب عید نوروز بین افراد این روستا توزیع شود. نظر به این که در حال حاضر تعداد افراد محل افزایش یافته و منافع زمین فوق ناچیز است و متولی زمین فوت کرده است ورثه متولی منافع زمین فوق را در نهار روز عاشورا به مصرف می رسانند. توضیح این که یک عدد درخت بادام که حدوداً پنجاه سال داشته باشد داخل زمین است که در حال حاضر خشک شده و ورثه تولیت زمین فوق مقلد شما هستند. تقاضا داریم تکلیف حکم شرعی ما را نسبت به مصرف برنج و درخت معین فرمایید که چه کنیم؟
بسمه تعالی، در فرض سؤال باید به همان طور توزیع شود به مقدار میسور و در مورد درخت خشک شده با موافقت متولی فروخته شود و صرف تعمیر زمین گردد.
.
[سؤال 8458] 4579
بسمه تعالی 14 / 9 / 1361
محضر رهبر کبیر انقلاب، و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی، دام ظله
پس از ابلاغ سلام، امیدوارم ـ ان شاء الله تعالی ـ در ظل توجهات ولی عصر ـ ارواحنا له الفداء ـ از جمیع بلیّات ارضی و سماوی مصون و محفوظ بوده باشید.
منظور از تصدیع، آن که روستایی است به نام روشناوند (گناباد)، که قنات و نهر این روستا، شرعاً وقف آستان قدس رضوی علیه السلام می باشد و در مسیر نهر این روستا، روستایی است به نام مقیم آباد، که آن هم دارای قنات و چند سهم وقف بر آستانه است، که در اطراف روستا زراعت می شود، و سابق اهالی این روستا، طبق قراردادی که با اهالی روشناوند و یا در زمانی که مستأجر یک نفر بوده است داشته اند، حمّام خود را آب می کرده اند و آب بها را پرداخت می کرده اند، و قراردادها هم موجود است. الحال پس از پیروزی انقلاب، ادارۀ کشاورزی برای این که آب در مسیر طولانی شرب نشود، و نیز ادارۀ بهداشت، نظر داده است که قنات باید پوشش شود، تا اهالی امکان استفادۀ بهداشتی را از آب داشته باشند. آیا اهالی مقیم آباد این حق را دارند که بدون اجازۀ مستأجرین روستای مذکور، از آب آن استفاده کنند، مثل این که برای استفاده شیری نصب کنند، یا سر نهر و قنات را بردارند، و احیاناً کثافات خود را در آب قنات بریزند. با توجه به این که مقیم آباد قناتی دارد و امکان استفادۀ از آن هست؛ زیرا اطراف روستا زراعت می شود، و حمام قبل این روستا، از آب مقیم آباد استفاده می کرده است. توضیح این که آب قنات روشناوند، در سابق حدوداً هشت اینچ بوده است، و در زمان حال، در مظهر قنات ـ طبق نظر کارشناسی ـ حدوداً چهار اینچ بیشتر نیست و حال که ادارۀ کشاورزی آن را پر کرده است، به مزرعه که می رسد سه و نیم اینچ می باشد، و از این آب، 135 نفر استفادۀ زراعتی و بالغ بر 2300 نفر استفاده شربی می نمایند، و روستای مقیم آباد، حدوداً دارای 24 زارع، و 170 نفر می باشد، و حرف مقیم آبادی ها این است که اگر بنا شود از آب خود مصرف کنیم، کم می شود. خواهشمند است حکم شرعی را بیان فرمایید، و آیا آنچه را که در این موضوع، در شرایط آب وضو در تحریر الوسیله فرموده اید، و نیز حاشیه ای را که بر کتاب عروة الوثقی زده اید، آیا صحیح است یا خیر؟ أدام الله ظلّکم علی رؤوس المسلمین
بسمه تعالی، باید به مسئولین امور آستان قدس مراجعه، و طبق وقف و ضوابط آستانه عمل شود.
.
[سؤال 8459] 4580
بسمه تعالی 22 / 8 / 1358
دفتر محترم حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، مدّ ظله العالی
به استحضار برساند: رقباتی موقوفه از اراضی مزروعی و باغ مرکبات واقع در شهرک شهسوار، از موقوفات مرحوم حجت الاسلام حاج شیخ فضل الله تنکابنی به تولیت احقر ـ طبق مدارک قدیمه و جدیده ـ مدت ها مورد عمل قرار داشته است؛ هر چند اراضی مزروعی طبق قانون اصلاحات اراضی به زارعین فروخته شده، لیکن باغات مرکبات به حال خود باقی و برقرار است. حال استفسار می گردد که احقر در خصوص وصول بهرۀ باغات مرکبات، طبق معمول و عرف محل ـ کمافی السابق ـ مجاز می باشد، یا آن که طبق گفتار عده ای از حضرات گویندگان روحانی و غیرهم می باید رقبات، در اختیار زارعین باغ دار گذاشته شود؟
بسمه تعالی، تصرف در وقف، منوط به نظر متولّی شرعی و مراعات جهت وقف است.
.
[سؤال 8462] 4583
بسمه تعالی 5 / 11 / 1361
محضر مبارک زعیم عالی قدر، رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، مدّ ظله العالی
محترماً به عرض اقدس عالی می رساند: زمین موقوفه ای است که بیش از یک صد سال است که در تصرف یک خانواده بوده است، از بزرگ خانواده تا فرد آخری که الآن متصرف است و عمل به وقف هم می نماید. اخیراً شخص متصرف و متولی، زمین نامبرده را غرس اشجار نموده و به صورت یک باغ درآمده. البته تمام مخارج و هزینۀ درخت کاری و غیره از طرف خود متولی بوده، فقط زمین موقوفه است و قبلاً هم زمین مزبور بدون درآمد بوده است.
آیا متولی و متصرف و آن کسی که این باغ را با هزینه شخصی به وجود آورده، می تواند باغ را بفروشد و در سند، مسأله وقفیت زمین ذکر شود و اجرت المثل زمین را درنظر بگیرد یا خیر؟ مستدعی است نظر مبارک را بیان فرمایید.
بسمه تعالی، بستگی به نظر متولی شرعی و مراعات جهت وقف دارد.
.
[سؤال 8464] 4585
بسمه تعالی 25 / 4 / 1362
دفتر رهبر عالی قدر، مرجع مسلمین جهان، امام امت، أرواحنا فداه
قریه ای از توابع سبزوار ـ که مرکز بخش هم می باشد و حدود یک هزار خانوار در آن ساکن می باشند ـ بر اثر گسترش قریه موصوف، اهالی از آب شرب بهداشتی محروم هستند. از طرف مقامات ذی صلاح و مسئول، تا کنون بررسی جهت تأمین آب شرب بهداشتی به عمل آمده، که به دلیل وضع نامتناسب طبیعی، و فقدان آب های تحت الارضی، و این که ذخایری که از آن طریق بتوانند آب شرب بهداشتی اهالی را تأمین نمایند، وجود ندارد. پس از تحقیقات توسط کارشناسان و مشورت با معتمدین محل، مقامات دولتی مزبور، به این نتیجه رسیده اند که راهی جز استفاده از قنات موجود نیست. مقام بخش داری ـ که مسئول تهیه آب اهالی می باشد ـ به دو نفر از متولیان آب های موقوفه مراجعه کرده و رضایت آن ها ـ در صورت تحصیل مجوز شرعی ـ حاصل گردیده است. موارد وقف منظور، از موقوفات مرحوم حجت الاسلام حاج میرزا ابراهیم شریعتمدار است، که بالغ بر دو رقبه می باشد: یکی وقف خاص بر فقرای اولاد، و دیگری وقف عام بر فقرای محل مزبور می باشد. رقبۀ وقف خاص ـ طبق شرایط وقف نامه ـ تحت تولیت متولی اداره می شود و رقبه دیگر ـ که در موقوفات عام می باشد ـ فعلاً طبق قوانین زمان طاغوت، به اشخاص واگذار گردیده، و متولی آن در قید حیات می باشد. با امام جمعه محترم سبزوار تماس، و مذاکره به این نتیجه منتهی شده که مجوز شرعی، جهت استفاده موقوفات تحصیل گردد. موقوفات مزبور ـ طبق وضعی که تا کنون در محل جریان داشته ـ به طور جداگانه آب اراضی آن، از طرف متولیان، سالانه به اجاره، به اشخاص واگذار می گردیده. چنانچه اجارۀ معمول در محل، به رقبات مزبور داده شود، آیا از نظر شرعی می توان از موقوفات مذکور برای آب شرب اهالی استفاده نمود؟ موضوع به ساحت مقدس رهبر عالی قدر و مرجع مسلمین جهان، امام امت ـ دامت برکاته ـ عرضه گردد، تا حکم الله را بیان فرمایند، که مورد عمل قرار گیرد.
بسمه تعالی، با نظر متولی شرعی و مراعات جهت وقف، مانع ندارد، ولی باید پول آب از مورد معیّن در وقف صرف شود.
.
[سؤال 8471] 4588
بسمه تعالی
محترماً معروض می دارد که نصف آب قنات این قریه با مقداری از اراضی آن متعلّق به آستان قدس رضوی می باشد، این آب به تناسب و مقدار احتیاج هر یک از زارعین قریه در اجارۀ آن ها بوده، و کسی که کشت و کار بیشتری داشته آب بیشتری را اجاره کرده، و کسی که زراعتی کمتر داشته آب کمتر می برده است. در سنۀ 1350 به وسیله ادارۀ اصلاحات ارضی دولت طاغوتی برای همه سند یکنواخت تنظیم شده و این خود باعث اختلاف در محلّ گردیده است؛ (چون که در سند برای هر یک از مستأجرین یک ساعت و ربع آب فروشی شده، آنان که کمتر دارند می گویند: «باید به اندازۀ سند به ما آب بدهند» آنان که بیشتر دارند می گویند: ما اجارۀ آستانه را می دهیم و آب برای خودمان لازم است) آیا برابر تقسیم اسناد رفتار بشود؟ و یا هر کسی هرچه در گذشته آب می برده حال هم ببرد؟
لازم به تذکّر است که هنوز «آب» برابر سیرۀ گذشته در تصرّف زارعین است، ضمناً اجارۀ هر فنجان آب در سندهای طاغوتی سالیانه مبلغ هفتاد ریال تعیین شده و حال هر فنجان اجارۀ عادلانه اش پنجاه ریال است و متصرّفین آب حاضرند با کمال میل اجارۀ وقت را به آستانه پرداخت نمایند. لطفاً جواب مسأله را مرقوم فرمایید؟
والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
بسمه تعالی، تصرّف در موقوفات مربوط به آستان قدس باید طبق نظر متصدّی شرعی آستانۀ مقدّسه باشد.
.
[سؤال 8473] ----> 4223
3. تغییر آب آشامیدنی از محل مذکور به محل نوساز با توضیح ذیل جایز است؟
توضیح: تأمین آب آشامیدنی این محل، به وسیلۀ لوله با طرح آبرسانی از چشمه ای که در بالای درّۀ پشت قنات قریه جاری بوده، طبق یک «واگذاری کشاورزان» انجام شده ـ مشروط بر این که مازاد آن متعلق به خود کشاورزان بوده ـ و توسط یک لوله روی استخر ده می ریزد که به مصرف کشاورزی می رسد؛ و چند طاقه از همین آب، متعلق به اماکن مسجد و حسینیه و حمام و دو امامزاده بوده و آب این قنات، مالک خصوصی نداشته و همه در آن شریک و سهیم بوده، و موقوفات دیگر ـ مانند وقف اولاد و غیره ـ نیز دارد و بر اثر خشکسالی های پی درپی و کمبود آب کشاورزی، با کمی آب مواجه می باشیم. قطع کلی لوله و تغییر آن به محل تازه تأسیس چه صورتی خواهد داشت؟ بیان فرمایید.
توضیح دیگر: این روستا تقریباً دارای دویست و چهل خانۀ مسکونی بوده که بیست خانۀ آن در معرض سیل و از کل آن، دوسوم آن، ذی قیمت و نوساز و قابل زیست می باشد.
بسمه تعالی، آب مذکور اگر ملک باشد، اختیار آن با مالکین است و اگر وقف باشد، موکول به نظر متولی شرعی با مراعات جهت و مصلحت وقف است.
.
[سؤال 8475] 4591
بسمه تعالی 10 / 6 / 1361
حضور محترم حضرت آیت الله العظمی، رهبر عظیم الشأن، امام خمینی
به عرض می رساند: پدر این جانب املاکی را که با دسترنج خود از کسب مشروع خریداری و آباد نموده بود، وقف عزاداری حضرت سیدالشهدا نموده، که از درآمد آن در محرم و ماه رمضان، عزاداری و اطعام گردد. این زمین ها حدود ده قطعه می باشد که کلاً ده هزار متر، و به حساب محلی، پنجاه ری تخم افشان است، که اجارۀ هر یک ری تخم افشان، مبلغ بیست تومان می باشد. ولی متولی زمین ها، چندین برابر درآمد حاصله را خرج عزاداری و اطعام می نماید. چون این جانب پیرمرد شده ام و شخصاً قوۀ کار ندارم، به صورت اجاره یا نصفه کار برای مدت دو سال واگذار می نمایم. پس از مدت دو سال، شخص مستأجر یا شریک کار او ادعا می کند، تولیت و وقف از بین رفته، ملک متعلق به من است که چند سال کاشته ام. در صورتی که قریب صد سال است که پدر من این ملک را وقف، و تولیت آن با اولاد ذکور نسل به نسل، می باشد و به همین نحو، اهالی قریه، هر ساله موقوفات محلی و مراتعی که وقف است را جمع آوری و در ماه های محرم و رمضان خرج عزاداری می نمایند، و کسری آن را اهالی به فراخور حال خودشان می پردازند. متمنّی است دستور فرمایید جواب مرقوم گردد، تا تکلیف اراضی موقوفۀ حضرت سیدالشهدا علیه السلام مشخص و معلوم گردد.
بسمه تعالی، تصرّف در وقف، موکول به اجازۀ متولی شرعی با مراعات جهت و مصلحت وقف است، و بدون اجازه، غصب و حرام است.
.
[سؤال 8476] 4592
بسمه تعالی 7 / 7 / 1361
محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی، امام خمینی، مدّ ظله العالی، ضمن عرض سلام به استحضار می رساند:
مسجد جامع گوهرشاد که به وسیلۀ ادارۀ اوقاف مشهد، اداره می گردد، دارای موقوفاتی است که قسمتی از آن، شامل باغات و اراضی مزروعی می باشد و از گذشته به طریق امانی اداره می شده، و پیوسته مورد چپاول واقع گشته، و حاتم بخشی های بی حد و حصری از آن، صورت گرفته است و مسئولین امر ـ به لحاظ فقدان وجدان دینی ـ منافع موقوفه را فدای سوء استفاده ها و خوش گذرانی های خویش نموده اند.
از جمله املاک مسجد مزبور، مزرعه ای است به نام فیانی که دارای هفده هکتار باغ، و هفتاد هکتار زمین مزروعی است، که منحصراً باید از آب قنات آن مشروب گردد، و آب قنات فقط باغات و قسمتی از اراضی مزروعی را تکافو می نماید.
پس از بررسی های دقیق، مشخص گردید که به طریق امانی هزینه های سالیانه آن از درآمدش بیشتر است، و ادامه این روش برخلاف منافع وقف می باشد؛ لذا صلاح و صرفۀ موقوفه ایجاب می نمود که به اجاره واگذار گردد، تا بدون صرف هزینه، عایدی خالص حاصل گردد. بنابراین پس از اختصاص ده هکتار از اراضی با آب مورد لزوم، برای پنج نفر از افراد محلی ـ که از گذشته به طور نصفه کاری آن را در اختیار داشتند ـ باغات و بقیۀ اراضی، از طریق مزایده سالیانه به مبلغ 3500000 ریال به اجاره واگذار گردید و مستأجر تعهد نموده است با هزینۀ شخصی و به نفع موقوفه، قنات را لایروبی، باغات موجود را بازسازی، و پنج هکتار باغ جدید، برای موقوفه احداث نماید، که این عملیات منافع قابل توجهی را برای موقوفه دربر خواهد داشت.
حال هیأت واگذاری زمین به اقدام اوقاف ـ که صرفاً در جهت حفظ منافع وقف، و کوتاه کردن دست موقوفه خواران، صورت گرفته است ـ معترض و مدعی است که اراضی مزروعی، می بایست به افراد دیگر واگذار می گردید.
باتوجه به این که زمین و آب افراد محلی تأمین شده، و هیأت واگذاری زمین تا آن تاریخ، کشاورزی برای بقیۀ اراضی معرفی نکرده است و اگر قرار بود اراضی سوای باغات به دیگران واگذار گردد، یا اصلاً کسی حاضر به اجارۀ باغات نمی شد و روش زیان بخش گذشته همچنان استمرار می یافت، و یا این که در اجارۀ سالیانه تقلیل حاصل می گشت و اقدام اوقاف در جهت رعایت صرفۀ وقف و رضایت حق تعالی بوده است، استدعا دارد نظر شرعی مبارک را اعلام فرمایند.
بسمه تعالی، تصرف در وقف، موکول به موافقت متولی شرعی، با مراعات جهت و مصلحت وقف است.
.
[سؤال 8478] 4594
بسمه تعالی 12 / 3 / 1361
محضر مبارک حضرت امام خمینی، مدّ ظله العالی، احتراماً؛ استدعا دارد جواب سؤال زیر را مرقوم فرمایند:
شخصی رقباتی را وقف نموده و در وقف نامۀ مربوطه مصارفی را از جمله قرآن خوانی و تأمین روشنایی بر سر مقبره واقف و رد مظالم و کمک به فقرا و غیره تعیین کرده است. مضافاً در متن وقف نامه قید کرده است که در تغییر و تبدیل هر یک از مصارف مقرره اختیار در صورت مصلحت با متولی است. آیا با توجه به قید این اختیار، متولی موقوفه مجاز است که با اطلاع ناظر از محل عایدی موقوفه، وجوهی را در اختیار نهضت سوادآموزی قرار دهد تا به مصرف تعلیم و تربیت برسد یا خیر؟
بسمه تعالی، در صورت صلاح، مجاز است.
.
[سؤال 8483] 4599
بسمه تعالی 29 / 1 / 1358
محضر مبارک زعیم عالی قدر حضرت امام خمینی، مدّ ظله العالی
پس از عرض سلام، استدعا دارم نظر عالی را نسبت به زمین های موقوفه که جنگلبانی و غیر آن، تصرف نموده اند، مرقوم فرمایید.
بسمه تعالی، جواز تصرف در وقف، مشروط است به نظر متولی شرعی آن.
.
[سؤال 8485] 4601
بسمه تعالی
حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، دامت برکاته، محترماً؛ به عرض سلام و سلامتی شما، مصدّع و معروض می دارد:
مقدار سه ساعت آب و ملک در دستجرد خلجستان، دو نفر زن و یک مرد بلاعقب، وقف بر عزاداری اباعبدالله الحسین نموده اند. این جانب به وکالت از طرف متولی، طبق معمول محل، در هر سالی دو خروار گندم اجاره دادم و پس از دو سال از طرف اوقاف و اصلاحات ارضی با شکایت مستأجر، این جانب را احضار و با طرفداری اصلاحات ارضی، دو خروار گندم را تبدیل به نقد و به سیصد تومان، نود و نه ساله اجاره داده اند. و حالیه در سال جاری که قانون نود و نه سال ملغی شده و قانون به هم خورده؛ بایستی مستأجر مبلغ یک هزار تومان بدهد، ولی حاضر نیست و می خواهد همان سیصد تومان آن زمان طاغوت را بدهد که من هم نگرفتم. روضه خوانی هم تا حال انجام شده و مستأجر مزبور که زارع و ساکن دستجرد خلجستان، در دادن مال الاجاره متمرّد می باشد. تکلیف بنده چیست؟ هر نوع که دستور فرمایند انجام شود.
بسمه تعالی، باید مال الاجارۀ متعارف موقوفه با نظر متولی شرعی، صرف در جهت وقف شود و اگر مستأجر حاضر به پرداخت مال الاجارۀ متعارف نیست، باید متولی شرعی موقوفه را از او بگیرد و به دیگری اجاره دهد.
.
[سؤال 8486] 4602
بسمه تعالی 6 / 4 / 1361
حضور مبارک رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، مدّ ظله العالی
پس از مراسم سلام و دست بوسی ذیلاً به استحضار می رساند که شخصی در حدود یک هزار هکتار از اراضی مزروعی و یک باب خانه در شهرستان کازرون به تولیت نسل بعد از نسل وقف خامس آل عبا نموده و در متن وقف نامه مقرر گردیده که از درآمدسالیانه املاک اول تعمیرات خانه و الباقی مانده درآمد پنج یک حق تولیه متولی و باقیمانده آن هم در ماه های محرم و صفر جهت عزاداری حضرت سیدالشهدا علیه السلام مصرف گردد. در این جا باید عرض کنم که افراد زمین خوار به دست یاری اوقاف آن وقت با استفاده از صغیری متولی که در آن موقع بیشتر از شش سال نداشته است، کلیه املاک مزروعی موقوفه را از بین برده اند و در حال حاضر باقیمانده موقوفات خانه ای بیش نیست که آن هم متولی از طریق دادگاه به دست آورده است و درآمد سالیانه این خانه هم جهت تعمیرات کافی نیست اکنون سؤال می شود که آیا با نبودن املاک مزروعی متولی می تواند که حق تولیه خود را از درآمد خانه قبل از انجام تعمیرات برداشت کند یا خیر؟ متمنی است دستور پاسخ حقیر طبق دستور اسلام صادر فرمایید.
بسمه تعالی، اگر از درآمد خانه هم حق التولیه منظور شده می تواند بردارد ولی خرج تعمیرات لازمه مقدّم است.
.
[سؤال 8489] 4604
بسمه تعالی 8 / 6 / 1364
محضر مبارک آیت الله العظمی امام خمینی، رهبر کبیر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران دامت برکاته
با تقدیم سلام و اداء تحیّت به استحضار حضرت عالی می رساند:
بعضی از متولّیان موقوفات ـ به جهات مختلف ـ قادر به انجام وظایف در مورد ادارۀ شؤون موقوفات تحت تولیت خود نیستند و از سازمان حج و اوقاف و امور خیریّه درخواست دارند که وکالتاً از جانب آنان، نسبت به ادارۀ امور موقوفات قیام و اقدام نماید. لیکن سازمان مزبور به لحاظ امکان احقاق حقوق موقوفه و رعایت مصلحت وقف، با قبول وکالت دائم و بلا عزل، آمادگی انجام امور مربوطه به ادارۀ موقوفه را دارد. آیا می توان شرط بلا عزل بودن وکالت را ضمن عقد لازم بین متولّی و سازمان قید نمود. و در هر حال آیا راه شرعی دیگری برای انجام وکالت بلا عزل وجود دارد یا خیر؟ موضوع مورد ابتلا بوده و نظر مبارک آن حضرت را خواستارم.
محمد علی نظام زاده
بسمه تعالی، واگذاری امور اجرایی موقوفه از سوی متولّی شرعی آن به دیگری یا به سازمان اوقاف به صورت نیابت و وکالت در انجام امور موقوفه اشکال ندارد، ولی وکالت و نیابت از طرف متولّی شرعی قابل فسخ است و با تعیین مدّت برای وکالت و نیابت اختیار متولّی در فسخ آن سلب نمی شود، مگر آن که در ضمن عقد خارج لازم، بر او شرط شود که وکالت را فسخ نکند که در این صورت بر متولّی لازم است از باب وفای به شرط از فسخ وکالت و عزل وکیل خودداری نماید، لیکن اگر اقدام بر فسخ نمود وکالت منفسخ می شود. ولی اگر اصل وکالت بلا عزل راـ به صورت شرط فعل یا شرط نتیجه ـ در ضمن عقد خارج لازم، شرط نمایند، مثل این که بگوید فروختم این متاع را به شما به کذاـ مبلغ ـ و شما را وکیل بلا عزل نمودم در امر کذایی. و یا فروختم این متاع را به شما به کذا- مبلغ- با این شرط که شما وکیل بلا عزل باشید در امر کذایی، و طرف مقابل قبول نماید، چنین وکالتی دیگر قابل فسخ و عزل نیست.
.
[سؤال 8490] 4605
بسمه تعالی 16 / 3 / 1361
محضر مبارک زعیم عالی قدر حضرت آیت الله العظمی امام خمینی مدّ ظله العالی
با کمال احترام به استحضار می رساند: در روستایی به نام دونا از حومه نور مقداری زمین مزروعی به شرح زیر وقف شده و وقف نامه نیز موجود است: 1 ـ زمین وقف مسجد 2 ـ زمین وقف امام حسن علیه السلام 3 ـ زمین وقف امام حسین علیه السلام 4 ـ زمین وقف حضرت علی علیه السلام 5 ـ زمین وقف مطلق خیرات 6 ـ زمین حبس به مدّت طولانی 7 ـ زمین امام زاده به فاصله 14 کیلومتر. آیا این زمین ها را می شود در دفتر اوقاف ثبت کرد؟ اداره اوقاف تا محل مزبور مسافت 20 فرسنگ می باشد و در امور این زمین ها اگر اوقاف مداخله نماید موقوفات به وجه احسن خرج نمی شود. خواهشمندم که جواب را مرقوم بفرمایید.
بسمه تعالی، اگر متولی شرعی خاص دارد باید زیر نظر او با رعایت جهت وقف عمل شود، ولی چنانچه متولی شرعی خاص ندارد، باید به حاکم شرع مراجعه شود.
.
[سؤال 8491] 4606
بسمه تعالی 2 / 11 / 1361
حضور رهبر کبیر انقلاب امام خمینی، حفظه الله تعالی
پس از سلام، در قریۀ ورآباد در شش کیلومتری خمین 12 شجر ملک و آب موقوفه می باشد، که یک شجر آب و ملک از آن فعلاً تحت تولیت این جانب اداره می شود، که طبق ضوابط موقوفه، تولیت آن به عهدۀ نسل بعد از نسل ذکور بزرگ تر است. در سال 1355 املاک موقوفه فروش رفته، سندی هم به اسم کشاورز صادر شده است، ولی دو قسط بیشتر نگرفته اند و سازمان اوقاف این کار را مسکوت گذاشته است. بنابراین تولیت ملک به اسم این جانب ـ که فعلاً مدت سی سال است در تهران و کارگر دولت می باشم ـ هست، ولی ملک را برادر من که در ده است و به کار کشاورزی مشغول است، اداره می نماید. با این توصیف، آیا من می توانم تولیت ملک را شرعاً به ایشان واگذار نمایم وظیفۀ من چیست؟ والسلام
بسمه تعالی، تولیت قابل واگذاری نیست، ولی متولی شرعی می تواند برای خود وکیل بگیرد.
.
[سؤال 8492] 4607
بسمه تعالی
پس از عرض سلام محترماً معروض می دارم: آیا متولی شرعی می تواند وکیل بگیرد؟ و اگر کسی را وکیل خود نموده باشد، وکالت وکیل اعتبار شرعی دارد یا خیر؟
طول عمر حضرت را از خداوند متعال خواستارم.
بسمه تعالی، جایز است وکیل بگیرد، مگر در صورتی که بر او شرط مباشرت شده باشد.
.
[سؤال 8494] 4609
بسمه تعالی 1 / 8 / 1358
محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، دامت برکاته
با کمال احترام؛ معروض می دارد: موقوفه ای است که اراضی آن در محدودۀ شهر واقع شده؛ حدود چهار سال پیش قنات آن مزرعه، در اثر سیل، بایر و هم اکنون مالکین و متولیان وقف، مشغول آبادانی آن قنات می باشند؛ چندی است بعضی افراد و سازمان های دولتی و بنیادی، به نام بنیاد مسکن بدون مراجعه به ادارۀ اوقاف و متولّی، به آن اراضی تجاوز می نمایند؛ متولی شرعی و قانونی آن موقوفه قادر به حفظ اراضی وقف نیست و در نظر دارد از خود، سلب تولیت نموده و آن موقوفه را به ادارۀ اوقاف واگذار نماید. از حضور مبارک استدعا دارد ذیلاً مرقوم فرمایند: از نظر شرع مقدس اسلام متولّی می تواند سلب تولیت از خود نماید یا نه؟ از دور دست مبارک را می بوسم.
بسمه تعالی، بنا بر احتیاط نمی تواند سلب تولیت از خود کند و می تواند نایب یا کمک بگیرد.
.
[سؤال 8496] 4610
بسمه تعالی 16 / 9 / 1358
حضور مبارک رهبر عالی قدر اسلامی ایران حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، مدّ ظله العالی
محترماً؛ به عرض می رساند: یک قطعه زمین موقوفۀ امام حسین علیه السلام بدون متولی و سرپرست هست و کسی نمی تواند در تعمیر و آبادی آن مداخله بنماید. تکلیف چیست؟ و آنچه نظر آن رهبر عالی قدر است؛ در این موضوع مرقوم فرمایید تا عمل شود. ضمناً یک قطعۀ دیگر که شامل نخیلات است و آن هم در مسیر سیلاب واقع شده ـ متولی آن خود فدوی هستم ـ مستلزم مخارجاتی است برای ساختن سدی که جلو سیلاب را سد نماید؛ چون محصول زیادی ندارد که از مخارجات تعمیر کفایت نماید. مستدعی است: تکلیف آن را معین بفرمایید تا عمل شود.
بسمه تعالی، تولیت موقوفاتی که متولی خاص ندارد با حاکم شرع است و باید عین موقوفه حفظ شود، ولو به صرف منافع آن در ساختمان سد مذکور.
.
[سؤال 8499] ----> 3772
3. اگر متولی یا منتظم وقف خیانت کند و ملکیت وقف را خلاف شرع استعمال کند برای حاکم شرع، آن متولی یا منتظم را معطل کردن و بیرون کردن و به جای آن متولی و منتظم شخصی دیگر یا صالحین را معین کردن اختیار داده و مجاز کرده یا نه؟
بسمه تعالی، در هر مورد که خیانت متولی به وجه شرعی ثابت شود حاکم شرع می تواند در ادارۀ شؤون وقف دخالت کند.
.
مخارج وقف
[سؤال 8509] 4622
بسمه تعالی
محضر مبارک رهبر انقلاب حضرت آیت الله العظمی امام خمینی دام ظله
زمین موقوفه ای است در اراضی قریه مجن از شهرستان شاهرود شامل چندین هکتار، که وقف آن برای طعام در ماه محرم و صفر برای عزاداری سید الشهدا است که فردی حاضر است در داخل زمین موقوفه چاهی برای آب بزند که سه دانگ آن را برای خود تکیّه بوده و سه دانگ دیگر آن را برای خود، شخص باشد که می خواهد بفروشد یا برای آبیاری زمین خودش استفاده نماید، آیا این شخص با شرایط مذکور می تواند چاه برای جبران کمبود آن بزند یا نه؟ لطفاً جواب را مرقوم فرمایید.
بسمه تعالی، چاه در زمین موقوفه از خود وقف می شود و شرکت جایز نیست.
.
ثبوت و عدم ثبوت وقف
.
[سؤال 8515] 4627
بسمه تعالی
بانویی زمینی از ارثیّۀ پدری خودش را وقف سید الشهدا علیه السلام نموده است، بعد از فوت آن مرحومه پسران او در ثبت آن اعتراض کردند و گفتند ما اطلاعی از این موضوع نداریم. از حضرت عالی تقاضا داریم که جواب مسأله را مرقوم فرمایید.
بسمه تعالی، اگر به طریق شرعی ثابت است که زمین را وقف کرده و در زمان حیات تحویل جهت وقف داده است به ارث نمی رسد، و در غیر این صورت حکم سائر ترکه را دارد، و همۀ ورثه در آن حقّ دارند.
.
صفحه 315
[سؤال 8517] ----> 1284
طایفه ای در یک آبادی حدود پانصد سال است تقریباً زندگی نموده و می نمایند از یک طرف این قریه معروف به وقفیت است ولی چون وقف نامه ای در دست نیست خصوصیات آن را طبقه فعلی اطلاع ندارند. از طرف دیگر مدارکی حدود صد سال اخیر در دست است که چون قریه وقف اولاد ذکور سادات سه قریه بوده این طایفه مستأجر سادات بوده اند به چیز بسیار ناچیزی و آن سادات هم چون املاک دیگری هم دست مستأجرین دیگر بوده با هم نشسته اند توافق کرده اند زید از فلان مستأجر و عمرو از مستأجر دیگر و بکر از مستأجر آخر این قلیل مال الاجاره را دریافت نماید در حالی که این حق بر ایشان نبوده، زیرا هر طبقه ای از سادات مادام الحیاة حقّ استفاده از این املاک را داشته اند نه زیاده. علاوه موارد زیادی املاک را هم سادات بین خودشان تعویض و تبدیل کرده اند. در اثر کثرت سادات و متفرق شدن آن ها به اطراف و اکناف رضایت خاطر عموم غیر میسور است و آن عده ای هم که در این سه محل سکونت دارند نه آن ها یقین دارند که حقشان در نزد این طایفه غیر سادات پانصد ساله است و نه این غیر سادات یقین به مالکیت این دسته دارند. حال بعد از همه تصدیعات بفرمایید تکلیف این طبقۀ فعلی چیست و تصرفات آن ها چگونه است و راه حل چیست امید است جواب را مرقوم و جمعی را از پریشانی نجات دهید، توضیح بر این که موجرین اصلاً در این آبادی سکونت ندارند. متع الله المسلمین بطول بقائکم الشریف
بسمه تعالی، هر مقدار از این املاک که در دست اشخاص است و معامله ملکیت می کنند و اقرار به وقف ندارند محکوم به ملکیت آن ها است و هر مقدار که صاحبان ید می گویند وقف است باید به اذن حاکم شرع اجاره متعارفه شود و مال الاجاره را اگر موقوف علیهم معلوم است به آن ها ردّ شود و إلا حکم مجهول المالک دارد.
.
[سؤال 8518] 4629
بسمه تعالی 7 / 12 / 1361
محضر مبارک حضرت امام خمینی مدّ ظله العالی، سلام علیکم
زمینی به مساحت حدود دو هزار متر در یک روستا مشهور است به وقفیت برای حمام و در قسمتی از آن حمامی مخروبه موجود است. با توجه به این که معمولاً در یک روستا این مقدار زمین برای حمام لازم نمی شود، آیا جایز است مقداری از آن فروخته شده و صرف تعمیر و نوسازی حمام در همان زمین یا محلی دیگر شود؟ ضمناً در حال حاضر کسی حاضر به اجاره کردن آن نیست و در گذشته از این زمین گاهی حمام چی استفاده می نموده است.
بسمه تعالی، اگر معروف است به وقف بودن برای حمام، فروش آن جایز نیست.
.
[سؤال 8521] 4632
بسمه تعالی 7 / 11 / 1361
محضر مبارک رهبر عزیز ایران، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، مدّ ظله العالی، با نهایت احترام استدعا دارم؛ مقرر فرمایند پاسخ استفتائیه زیر را به این جانب امر به ابلاغ فرمایند.
1. از شش دانگ قریه ای ـ طبق پرونده ثبتی ـ از 50 سال قبل تا کنون، مقداری به عنوان وقف عمل می گردید و عدّه ای از افراد غیرروحانی که کمتر از 50 سال سن دارند، ادّعا می نمایند که مقدار موقوفه در قریه مذکور، بیشتر از موقوفه فعلی است. توضیح این که: ادّعای افراد، بدون سند وقف وقف نامه و عمل به آن می باشد آیا شرعاً عمل افراد جایز است؟
2. قریه منظور، دارای چند قطعه ملک مجزا بوده که مالکین اولیه آن، مالکین مشاع قریه نمی باشند و در صدها سال قبل ملک اشخاص بوده و سند مالکیت ملک مجزا صادر گردید. ادعای افراد شرح فوق، از این که در ملک مجزا، ملک وقف موجود است ارزش شرعی دارد یا خیر؟
3. فرضاً در ملک مشاع قریه، میزان موقوفه بیشتر باشد، هر مالک بر مبنای مالکیت خود بایستی سهم موقوفه را محاسبه نماید یا خیر؟ و گرفتن ملک اضافی به عنوان موقوفه جایز است یا خیر؟ تقاضای توشیح استعلام را دارم.
بسمه تعالی، تنها پروندۀ ثبتی میزان نیست هر مقدار از قریه که به طریق شرعی وقف بودنش ثابت است، باید در آن طبق مقررات وقف عمل شود و تبدیل و تعویض وقف جایز نیست. ولی افراز آن از ملک اشکال ندارد و اگر نزاعی در بین است به محاکم صالحه مراجعه نمایند.
.
سؤال 8523] 4634
بسمه تعالی چهاردهم شعبان 1402 ق
محضر مبارک حضرت مستطاب، آیت الله العظمی، مرجع عظیم الشأن عالم تشیع، امام خمینی، مدّ ظله العالی
زیدی نصف مغروسات و اشجار مرکبات اعیانی خود را وقف نموده، بدون آن که مالکیت آن وقف شده باشد. به علت حوادث سماوی و یا ارضی و یا کهولت سن، تمام اشجار و مغروسات موقوف علیه از بین رفته است. بعد از چند نسل آینده، این زمین مجدداً تجدید غرس و اشجار شده. آیا باز هم کلمۀ وقفیت در آن صدق می کند یا خیر و مغروسات آن وقف است؟
بسمه تعالی، اشجاری که جدیداً غرس شده، اگر نهال آن از موقوفه نبوده، وقف نیست.
.
[سؤال 8530] 4640
بسمه تعالی 15 / 12 / 1361
محضر مبارک امام امت، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، مدّ ظله العالی
1. آب انبارهایی است وقفی که به وسیلۀ زمین های مجاور آن، مشروب می گردد؛ آیا زمین های مجاور و اطراف آن جزء موقوفه می باشد؟ و اگر موقوفه نیست، این زمین ها چه حکمی دارد و متعلق به کیست؟
بسمه تعالی، اگر زمین اطراف، جزو اراضی موات اصلی است و آب گیری آب انبار، منوط به این است که آن زمین ها به حال خود باقی بماند تا آب باران از آن زمین ها به طرف آب انبار سرازیر شود، در این صورت آن زمین ها جزو حریم آب انبار محسوب می شود و حکم موقوفه را دارد.
[سؤال 8531]
2. آب انباری است وقفی که به وسیلۀ زمین های مجاور خود مشروب نمی گردد؛ بلکه به وسیله رودخانۀ کوچکی که از بیابان تا آب انبار کشیده شده و در هنگام باریدن باران پر می شود و مشروب می شود. آیا زمین های مجاور آن، موقوفه است؟ و اگر موقوفه نیست، حکم آن چه می باشد؟
بسمه تعالی، در فرض مرقوم، زمین های مجاور، حکم موقوفه ندارد مگر آن که وقفیت آن به وجه شرعی ثابت شود.
3. کسی زمین موقوفه ای را غصب کرده و بر روی آن ساختمان نموده است. حکم این ساختمان و زمین چه می باشد؟
بسمه تعالی، باید به متولی شرعی مراجعه کند و اگر متولی شرعی، باقیماندن ساختمان را ـ ولو با گرفتن اجاره ـ مصلحت وقف نداند و اجازه ندهد، باید ساختمان را از آن زمین بردارد.
4. زمینی است که در بین مردم، مشهور به موقوفه است؛ اما سند وقفیت آن موجود نمی باشد. آیا این زمین موقوفه است و یا خیر؟
بسمه تعالی، اگر شیاع در میان مردم، در حد مفید اطمینان باشد، حکم به وقفیت می شود.
[سؤال 8533]
5. زمینی است که وقفیت آن محرز و مشخص نمی باشد؛ بعضی از مردم می گویند: موقوفه است و بعضی دیگر می گویند: موقوفه نیست و سند وقفیت آن هم موجود نمی باشد. آیا این زمین، موقوفه است یا خیر؟
بسمه تعالی، اگر یقین به وقفیت حاصل نیست و به وجه شرعی هم به اثبات نرسیده، حکم به وقفیت نمی شود.
[سؤال 8534]
6. کسی زمینی را چند سالی در ملکیت خود داشته، سپس معلوم می شود که مالک زمین نبوده و آن را غصب کرده است. اگر بعضی از مردم بگویند که این زمین موقوفه است، آیا به حرف مردم می توان استناد کرد و آن زمین را موقوفه دانست؟ و اگر موقوفه نیست، چه حکمی دارد؟
بسمه تعالی، اگر یقین به وقفیت حاصل نشود و به وجه شرعی هم به اثبات نرسد، حکم به وقفیت نمی شود و در صورتی که زمین، سابقۀ آثار مالکیت غیر داشته باشد، در فرض مرقوم، حکم مجهول المالک بر آن مترتّب است.
.
[سؤال 8543] 4648
بسمه تعالی 6 / 10 / 1361
محضر مبارک رهبر عزیز ایران و امید مستضعفان جهان، حضرت آیت الله العظمی، امام خمینی، مدّ ظله العالی
با نهایت احترام، به عرض عالی می رساند: این جانب از آن ساحت مقدس تقاضا می نمایم که با صدور دستور شرع اسلامی، ان شاء الله اختلافات فیما بین به شرح زیر حل و فصل گردد:
1. شش دانگ ملک مشاعی توسط مالکین مربوطه ـ که پدرم یکی از مالکین بوده و دو نفر دیگر هم به عنوان متصدی موقوفه ـ در پنجاه سال قبل تقاضای ثبت نموده اند و هیچ گونه اعتراضی نرسیده است. پدرم در چهل سال قبل فوت نموده و این جانب با سهم خریداری شده از سایر وراث پدرم، یک دانگ مشاع از شش دانگ ملک مذکور را مالک و متصرف بودم و دو نفر متصدیان وقف هم به مقدار موقوفه، متصرّف و عمل به وقف می نمودند و موقوفۀ دیگری در ملک مذکور وجود نداشت.
2. در سال 1360 چند نفر علیه این جانب، در ملک مذکور ادعای وقفیت بیشتری را نمودند؛ بدین توضیح که مقدار موقوفه را از دوازده به چهل و سه اضافه می دانند و دلیل آن ها شهادت چندین نفر افراد غیر روحانی و دارای سن کمتر از پنجاه سال است؛ آن هم بدون وقف نامۀ مسجّل که تا کنون عمل به وقف نشده و تصرف هم نداشتند. آیا چنین ادعای طرف مقابل در ملک موروثی این جانب، ارزش شرعی و قانونی اسلامی دارد یا خیر؟
3. فرضاً اگر ارزش شرعی و قانونی دارد، آیا ملک های مجاور که پلاک علی حده دارد و در پنجاه سال قبل، به نام اشخاص سند مالکیت صادر شده و اصولاً موقوفه در آن متصور نبوده، شامل دعوی موقوفه شرح فوق می باشد؟ و آیا ملک جداگانه مذکور شرعاً و قانوناً، جزو ملک مشاع محسوب می شود یا خیر؟
4. چنانچه فرضاً طبق ادعای طرف مقابل، در یک دانگ ملک این جانب و سایر ورثه ـ که چندین صغیر هم در آن مالکیت دارند ـ شرعاً و قانوناً وقف باشد، اجور سنواتی موقوفۀ ادعایی، بر مبنای چه اصل شرعی، باید محاسبه بشود؟
5. اگر فرضاً ادعای مدعی، شرعی و قانونی تشخیص داده شود، محاسبه سهم وقف فقط به مقدار مالکیت این جانب در ملک مشاع می باشد یا خیر؟
استدعا دارم مقرر فرمایند در موارد تقاضای فوق جواب شرعی و قانونی صادر، تا هرگونه ادعای طرفین رفع بشود. ان شاء الله
بسمه تعالی، کسی که ملک در دست او است، شرعاً مالک شناخته می شود، مگر به دلیل معتبر، وقفیت آن اثبات شود.
.
کیفیت عمل به وقف
[سؤال 8560] 4664
بسمه تعالی 29 / 11 / 1360
محضر مبارک رهبر کبیر انقلاب، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، دام ظله العالی، پس از عرض سلام
مزرعۀ موقوفه ای است که طبق وقف نامه های مربوطه، حدود آن مشخص است و تقریباً دو سوم آن، تحت کشت و بقیه اش زمین موات است که کشاورزان مزرعه، جهت دامداری و تعلیف گوسفند از آن استفاده می کرده و اجاره اش را به موقوفه پرداخته اند. آیا اراضی موات مذکور از نظر شرعی، حریم مزرعۀ موقوفه است و باید عمل به وقف شود یا خیر؟
از خداوند متعال، پیروزی اسلام و طول عمر رهبر عزیزمان را خواستارم.
بسمه تعالی، باید به همان نحو که عمل می شده عمل شود.
[سؤال 8562] 4666
بسمه تعالی 8 / 8 / 1361
ساحت مقدس نایب الامام، آیت الله العظمی خمینی، ادام الله ظله علی رؤوس المسلمین و روحی فداک
با کمال احترام به عرض عالی می رساند: موازی یک حبه آب از قنات ده نو میرزا هادی با یک قطعه زمین مربوط به آن، واقع در محدودۀ شهر شهربابک، حدود سی و شش سال قبل که این جانب به یاد دارم، به عنوان وقف بر حمام گودگز به اجاره داده می شد و حدود سی سال است که آب و زمین مزبور در اجارۀ فدوی قرار گرفت و این جانب اجاره بهای آن را به نحوی که به این جانب گفته شده بود، به صرف تعمیر حمام و یا کمک معاش حمامی پرداخت می کردم و امسال اجارۀ آن را به عهدۀ شخص دیگری محوّل نمودم. تقریباً در سال 1348 شمسی، حمام جدیدی از طرف عمّال دولت وقت با پولی از محل صدی پنج درآمد اهالی و غیره ساخته شد و حمام قدیمی خراب و بی استفاده ماند. از آن زمان تا کنون، وجه اجاره بهای آب و زمین مزبور که بهای مقدار پنجاه من تبریز گندم در هر سال است، نزد این جانب مانده است. ضمناً این طور که تنها یکی از معمرین محل می گوید، این آب و زمین از زنی باقیمانده است که وارثی نداشته و خودش در زمان حیات می گفته است که وقف روضه خوانی باشد، ولی تا زنده بوده است صیغه ای نخوانده و به تصرف وقف نداده و اکنون زمین و آب مزبور هیچ نوع وقف نامه ای ندارد. بعد از حیات او احتمالاً مستأجر آن، دو سه سالی روضه خوانی را انجام داده است تا در زمان رضا شاه پهلوی که از یک طرف، املاک می بایست به ثبت برسند و از طرفی دولت به غصب، جلوی وقفیات را می گرفته است، حمام گودگز که قبلاً وقف بوده، به اسم ملکی شخصی به ثبت رسیده و موقوفات آن حمام، من جمله زمین و آب مذکور، به نام وقف بر این حمام ثبت شده است. با توجه به این که حمام جدید، کوچک است و اکنون از نظر خرج تعمیر و یا کمک معاش حمامی خودکفا است ولی جهت توسعۀ آن (که تا حدی لازم است) جز وقفیات حقیقی آن، محلی برای پرداخت مخارج ندارد و وقفیات حقیقی آن طبق قانون اصلاحات ارضی دورۀ طاغوت با بهای بسیار ناچیزی به مستأجر فروخته شده و مستأجر مزبور امروز از این بابت کسی را نمی شناسد و اجاره بهایی نمی پردازد، مستدعی است تعیین فرمایند که زمین و آب مزبور آیا مجهول المالک است و در این صورت، اجاره بهایی که نزد این جانب است به کجا باید تحویل شود و یا وقف روضه خوانی است و در این صورت، متولی و مأمور اجرای وقف که تا کنون هیچ گاه معلوم نبوده است چه کسی است و یا از موقوفات حمام محسوب می شود و در این صورت، متولی چه کسی است و اجاره بها تحویل چه کسی شود و یا چگونه بر خرج حمام برسد؟ و ضمناً عملی که این جانب تا سال 1348 در مورد خرج اجاره بها انجام داده ام، چه حکمی دارد؟
زیاده عرضی نیست؛ التماس دعا دارم. والسلام
بسمه تعالی، به هر نحو متعارف بوده عمل شود و چنانچه متولی خاص ندارد، اختیار آن با حاکم شرع است.
احکام حبس
حبس و نظایر آن
[سؤال 8564] 4668
بسمه تعالی
اگر شخصی ملکی را تا مدت هفده سال حبس موقت نمود که منافع ملک بعد از هزینه خود ملک، صرف صوم و صلاة و غیره بشود و در اثنای این هفده سال حابس ملک را فروخت آیا این حبس صحیح است یا نه؟
بسمه تعالی، بر فرض صحت حبس به فروش حبس باطل نمی شود ولی حبس برای صوم و صلاة خود حابس اشکال دارد.
[سؤال 8565] 4669
بسمه تعالی 1 / 9 / 1361
محضر انور و مقدس حضرت امام خمینی، مدّ ظله العالی، مستدعی است نظر مبارک را نسبت به مسألۀ زیر مرقوم و امر به ابلاغ فرمایید:
شخصی، تنها ملک مزروعی خود را حبس مؤبّد و مخلّد کرده و حبس نامه را به ثبت رسانده است و سپس شش سال بعد، طبق وکالت نامۀ رسمی و محضری، یکی از فرزندان خود را وکیل در فروش تمام یا قسمتی از ملک کرده است. علاوه بر این، قانون اصلاحات ارضی سابق در این ملک اجرا شده است؛ 67 شعیر به کشاورزان صاحب نسق واگذار و 33 شعیر سهم مالک به جای مانده است. آیا حبس اولیه، با صدور وکالت نامۀ فروش و تقسیم زمین به قوت خود باقی است یا خیر؟ البته این تغییرات در زمان حیات حابس انجام شده و چند سال بعد، او فوت نموده است.
بسمه تعالی، با فرض این که زمین را حبس مؤبّد نموده، حکم وقف دارد و فروش آن و توکیل در فروش، صحیح نبوده است.
